Drawing on the work of prominent art historians, curators, critics, and collectors, this exhibition catalogue presents the most current research on the work of Alina Szapocznikow.

Born in Kalisz, Poland, in 1926, Szapocznikow studied in Prague and Paris, spent the last decade of her life in France, and created an impressive number of sculptures and drawings that are now defined as post-surrealist and proto-feminist. Recent exhibitions of the artist’s work in Germany and France, along with acquisitions by prominent collections worldwide, have bolstered Szapocznikow’s international reputation and ignited discussion of her significance to twentieth-century art.

--

Alina Szapocznikow, w Polsce uznawana za wielką artystkę, poza Polską do niedawna była mało znana. Dziś jej twórczość i losy stanowią jedno z najciekawszych wyzwań dla badaczy sztuki XX wieku, a jej prace znajdują się w najważniejszych muzeach na świecie. Jednak bibliografia poświęconych jej prac – zwłaszcza w innym niż polski języku – jest nadal skromna.

Książka „Alina Szapocznikow. Awkward Objects” ma za cel reinterpretację tej twórczości i wpisanie jej w międzynarodowy obieg. O Alinie Szapocznikow, rzeźbiarce, która pod koniec życia, w 1972 roku wyznawała: „Ja produkuję tylko niezgrabne przedmioty”, piszą tu znakomici historycy i krytycy sztuki, uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie: Manuela Ammer, Marta Dziewańska, Jola Gola, Agata Jakubowska, Anke Kempkes, Paweł Leszkowicz, Griselda Pollock, Tomáš Pospiszyl, Anda Rottenberg, Sarah Wilson, Ernst van Alphen. Ważną częścią publikacji są zdjęcia prac artystki oraz materiały archiwalne.

Książka „Alina Szapocznikow. Awkward Objects” jest elementem kilkuletniej już pracy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie nad twórczością Aliny Szapocznikow – wcześniej Muzeum przygotowało wystawę („Niezgrabne przedmioty. Alina Szapocznikow oraz Maria Bartuszova, Pauline Boty, Louise Bourgeois, Eva Hesse i Paulina Ołowska”, 2009), międzynarodową konferencję („Alina Szapocznikow. Prace. Dokumenty. Interpretacje”, 2009) oraz digitalizację archiwum rzeźbiarki. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie jest także współorganizatorem wystawy monograficznej „Alina Szapocznikow. Sculpture Undone, 1955–1972”, pokazywanej w Centrum Sztuki Współczesnej WIELS w Brukseli (2011), a następnie w Hammer Museum w Los Angeles, Wexner Center for Arts w Columbus, Ohio oraz Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2012 i 2013). Jest to spełnienie wysiłków całej grupy historyków sztuki różnych generacji, którzy od lat próbowali zainteresować międzynarodową publiczność niezwykłym dziełem Aliny Szapocznikow.

W książce Art in a Disrupted World historyczka sztuki Agata Pietrasik przedstawia studium praktyk artystycznych z czasu drugiej wojny światowej. Omawia dzieła urodzonych w Polsce artystów, które powstały w obozach koncentracyjnych, gettach, na uchodźstwie oraz w latach tuż powojennych. Zwraca uwagę na etyczną stronę praktyki artystycznej jako metody walki o zachowanie człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich warunkach. Autorka przekracza utrwalone ramy historyczne oraz tradycyjne formy narracji. W trzech przystępnych esejach zestawia rysunki, obrazy, projekty architektoniczne i wystawiennicze, a także prace literackie i teatralne, by na nowo opowiedzieć o życiu w Polsce w czasie okupacji.

Pietrasik proponuje nowe spojrzenie na sztukę w dekadzie następującej po wybuchu drugiej wojny światowej. Omawia mniej znane projekty uznanych twórców, takich jak Marian Bogusz czy Józef Szajna, i przybliża działalność tych, którzy jak Jadwiga Simon-Pietkiewicz nie zyskali jeszcze należnego im miejsca w historii sztuki. Przyglądając się sztuce i artystom tego okresu dąży do uchwycenia ich autonomicznych języków artystycznych. Pyta o zdolność historii sztuki do pomieszczenia w jej dyskursie dzieł powstałych w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenia.

Publikacja w języku angielskim.

Kompleksowe ujęcie głównych nurtów awangardy filmowej, które ukształtowały historię kina i miały zasadniczy wpływ na historię sztuki – od lat 20. XX wieku do lat 2000.

Znakomici znawcy i badaczki kina oraz sztuk wizualnych poruszają się w książce po rozległym terytorium: od dadaistów i surrealistów po kino-sztukę i postinternet. Najchętniej – po jego obrzeżach, pisząc, czasem po raz pierwszy tak obszernie na gruncie polskim, o zapomnianych pionierkach kina Wielkiej Awangardy, wczesnej awangardzie amerykańskie, kinie letrystycznym, sytuacjonistycznym czy queerowym, czarnym feminizmie, perspektywie postkolonialnej czy o kinie jako narzędziu krytyki obrazów kształtujących zbiorową świadomość wizualną.

Celem książki jest nie tylko przyznanie należnej wagi pionierskiej twórczości kobiet, ale też spojrzenie na to, jak w historii marginalizowano ich znaczenie. Co więcej, książka pokazuje, że wypracowane na gruncie awangardy środki pozwoliły realizować prace o pionierskim znaczeniu dla historii kina, sztuki i emancypacji kobiet.

„Historie filmu awangardowego z podtytułem Od dadaizmu do postinternetu to książka napisana przez wielu autorów. Z mnogością podjętych tematów koresponduje różnorodność punktów widzenia i poetyk wypowiedzi. Prezentują one awangardę jako nurt zmieniający się dynamicznie, z wzrastającą intensywnością, zgodnie z etymologią terminu wyprzedzający swój czas oraz dzisiejsze kino. Zarazem jednak współczesna awangarda rewitalizuje i uruchamia swoją własną tradycję sięgającą lat dwudziestych, czasu tak zwanej Wielkiej Awangardy, a może i dalej, jeśli uwzględnić pierwsze próby tego rodzaju. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, co dziś nazywamy awangardą i tym samym ukazać ten fenomen w całej jego złożoności, biorąc pod uwagę różne jego odgałęzienia, odmiany, nurty i tendencje” – prof. Alicja Helman

Twórczynie i twórcy, których prace zostały zanalizowane w ksiażce, to m.in.: René Clair, Luisa Buñuel, Alberto Cavalcanti, Walter Ruttmann, Dziga Wiertow, Germaine Dulac, Claude Cahun, Marcel Moore, Paul Strand, Charles Sheeler, Francis Bruguière, Harry Smith, Maya Deren, Marie Menken, Jonas Mekas, Stan Brakhage, Kenneth Anger, Jack Smith, Andy Warhol, David Wojnarowicz, Carolee Schneemann, Barbara Rubin, Tony Conrad, artyści Fluxusu, Guy Debord, René Viénet, Yvonne Rainer, Abigail Child, Su Friedrich, Hollis Frampton, James Benning, Barbara Hammer, Peter Kubelka, VALIE EXPORT, Warsztat Formy Filmowej, Natalia LL, Ewa Partum, Jolanta Marcolla, Teresa Tyszkiewicz, Chris Marker, Julie Dash, Cheryl Dunye, Kara Walker, Harun Farocki, Black Audio Film Collective, Derek Jarman, Bill Viola, Anna Baumgart, Zuzanna Janin.

Autorzy i autorki tekstów: Jakub Depczyński, dr hab. Marcin Giżycki, Paulina Haratyk, dr Beata Kosińska-Krippner, dr hab. Iwona Kurz, dr Marika Kuźmicz, Magda Lipska, dr Ewa Majewska, Jakub Majmurek, Michał Matuszewski, dr Krystyna Mazur, Antoni Michnik, Łukasz Mojsak, dr hab. Paweł Mościcki, Daniel Muzyczuk, prof. dr hab. Andrzej Pitrus, dr Magdalena Podsiadło, prof. dr hab. Małgorzata Radkiewicz, Karol Radziszewski, dr hab. Łukasz Ronduda, dr Gabriela Sitek.

Teksty zamieszczone w tomie „Niepodległe. Kobiety a dyskurs narodowy” naświetlają patriarchalne struktury zachodniej kultury, które dla wielu, również wielu kobiet, wydają się naturalne i przezroczyste. Publikacja w wydaniu papierowym towarzyszyła wystawie „Niepodległe. Kobiety a dyskurs narodowy” w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (26 października 2018 - 3 lutego 2019), od 2021 roku jest dostępna również w formie elektronicznej.

„Autorki i autorzy tekstów pokazują jednak, że patriarchalny system daleki jest naturalności, a jego celem jest podtrzymanie bardzo konkretnej wizji świata – świata, którego jedynymi beneficjentami są mężczyźni. W swoim eseju „Feministyczne archiwum – słaby opór, deheroizacja i codzienność w działaniu” Ewa Majewska skupia się na kwestii queerowych i feministycznych archiwów jako repozytorium wywrotowej wiedzy i zmiany, którego największą wartością jest nieustanne kwestionowanie samego siebie. Claudia Snochowska-Gonzalez, przyglądając się metaforyce prawicowych myślicieli niepodległości, zwraca uwagę na inherentny biologizm zawarty w myśli twórców Narodowej Demokracji. Weronika Grzebalska w swoim przełamującym stereotypy tekście przygląda się współczesnemu militaryzmowi i miejscu, jakie kobiety zajmują w prawicowych ruchach militarnych przechwytujących ideę lewicowej emancypacji. Cały problem ze współczesnym militaryzmem dziś, twierdzi badaczka, polega na zrównaniu go z projektem tożsamościowym, a nie obywatelskim, jakim był u swoich początków pod koniec XIX wieku. Dorota Sajewska przygląda się funkcjonowaniu pojęcia Czarności, dowodząc, że ta pomijana dotąd kategoria może okazać się bardzo twórczym aspektem badania także powojennej historii Polski, szczególne ze współczesnej perspektywy konfliktu migracyjnego i masowej ucieczki ludzi z Bliskiego Wschodu i Afryki. Lena Magnone w brawurowy sposób naświetla psychoanalityczną myśl Zygmunta Freuda, jako jeszcze jeden z obszarów, który wymaga postkolonialnej refleksji. Badaczka pokazuje, jak kobiety i „dzicy” w spójny sposób łączyli się w głowie genialnego psychoanalityka, wskazując, że był on nieodrodnym dzieckiem epoki kolonialnej, a system przez niego tworzony pomijał doświadczenie kobiet i osób z innych niż europejska etniczności. Moses Serubiri i Maryam Kazeem przywołują pamięć nagich protestów – jedynej publicznej i ekskluzywnie kobiecej formy protestu w wielu krajach Afryki, wskazując na kolonialne odczytania tej formy oporu. „Aborcyjny ruch oporu” Agaty Araszkiewicz to przypomnienie opublikowanego na początku lat 2000 tekstu dotyczącego związków pomiędzy ciągle obecnym w Polsce narodowym mitem romantycznym a kwestiami biopolityki i reprodukcyjnych praw kobiet. Teksty te zostały pomyślane nie tyle jako tezy ilustrujące wystawę, co raczej uzupełnienie, poszerzające kontekst pokazywanych prac artystów o kwestie, które mogą okazać się inspirujące do dalszych własnych poszukiwań i dyskusji.”
(fragment tekstu Magdy Lipskiej „Niepodległe, czyli o archeologii nierówności”)

Following an international conference organized at the Museum of Modern Art in Warsaw in 2013, „Oskar Hansen—Opening Modernism” analyzes diverse aspects of the architectural, theoretical, and didactical oeuvre of Oskar Hansen, who was the Polish member of Team 10, a group of architects that challenged standard views of urbanism more than fifty years ago. In chronicling the impact of Hansen’s theory of “Open Form” on architecture, urban planning, experimental film, and visual arts in postwar Poland, this volume traces the flow of architectural ideas in a Europe divided by the Cold War. Through discussions of the ideas of openness and participation in state-socialist economies, „Oskar Hansen—Opening Modernism” offers new insights into exhibition design and the interrelations of architecture, visual arts, and the state.

--

Książka „Oskar Hansen: Otwieranie modernizmu” analizuje różne aspekty bogatej działalności twórczej Hansena – architekta, teoretyka i nauczyciela akademickiego.

To także zapis wpływu, jaki jego teoria Formy Otwartej wywarła na architekturze, urbanistyce i sztukach wizualnych w Polsce. I nowe spojrzenie na rozwijaną w warunkach upaństwowionej socjalistycznej gospodarki ideę otwartości i uczestnictwa oraz na relacje architektury, sztuki i państwa.

Wśród autorów tekstów (uczestników konferencji poświęconej Hansenowi, zorganizowanej w 2013 roku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie) znaleźli się między innymi Joan Ockman, Łukasz Stanek, Felicity D. Scott, Andrzej Szczerski, Tomasz Fudala, Katarzyna Murawska-Muthesius, Karol Sienkiewicz i David Crowley.

Książka towarzyszy wystawie „Oskar Hansen. Open Form”, której pierwsza odsłona będzie miała miejsce w muzeum MACBA w Barcelonie (lipiec 2014 – styczeń 2015), kolejna zaś w Museu de Arte Contemporânea de Serralves w Porto (2015).

The International Art Exhibition for Palestine took place in Beirut in 1978 and mobilized international networks of artists in solidarity with anti-imperialist movements of the 1960s and ’70s. In that era, individual artists and artist collectives assembled collections; organized touring exhibitions, public interventions and actions; and collaborated with institutions and political movements. Their aim was to lend support and bring artistic engagement to protests against the ongoing war in Vietnam, the Pinochet dictatorship in Chile, and the apartheid regime in South Africa, and they were aligned in international solidarity for anti-colonial struggles. „Past Disquiet” brings together contributions from scholars, curators and writers who reflect on these marginalized histories and undertakings that took place in Baghdad, Beirut, Belgrade, Damascus, Paris, Rabat, Tokyo, and Warsaw. The book also offers translations of primary texts and recent interviews with some of the artists involved.

--

Lata 70. XX wieku: do muzeów i galerii sztuki współczesnej, ale także w przestrzeń publiczną (sale uniwersytetów czy domów kultury, miejskie place i skwery) wkracza sztuka artystów angażujących się w bieżące politycznie konflikty – opowiadających się zdecydowanie po stronie niepodległościowych dążeń Palestyńczyków, przeciw dyktaturze Pinocheta w Chile, przeciw apartheidowi w RPA.

Zaangażowanym artystom towarzyszą kuratorzy, aktywiści i polityczni bojownicy. Kontekstem są też działania związków zawodowych artystów, partii politycznych – od opozycyjnych, jak Francuska Partia Komunistyczna, po sprawujących władzę w systemach monopartyjnych, jak partie komunistyczne w krajach bloku wschodniego, w tym PZPR. Tłem jest też oczywiście zimna wojna.

To polityczne zaangażowanie owocuje powstaniem ważnych kolekcji sztuki i „muzeów na wygnaniu”, traktowanych jako wyraz międzynarodowej solidarności artystów, a także narzędzie mobilizowania opinii publicznej i szerokiego grona odbiorców w konkretnych sprawach i konfliktach. Książka „Past Disquiet” bada zawikłaną historię trzech takich kolekcji, dziś rozproszonych i niemal nieznanych. Punktem wyjścia do tworzenia mapy tych politycznych i artystycznych działań jest tu zapomniana „Międzynarodowa Wystawa Sztuki dla Palestyny”, zorganizowana w Bejrucie w 1978 roku przez Organizację Wyzwolenia Palestyny, z udziałem artystów z 30 krajów.

Książka powstała jako rezultat wieloletnich badań Kristine Khouri i Rashy Salti – poszukiwań archiwalnych i zbierania relacji uczestników tych wydarzeń. Publikacja jest zwieńczeniem ich pracy nad przygotowaniem wystawy „Past Disquiet”, prezentowanej w 2015 roku w MACBA w Barcelonie; w 2016 w berlińskim HKW, w 2018 roku w MSSA w Santiago i Sursock Museum w Bejrucie.

Autorzy tekstów: Jérôme Bazin, Dominika Blachnicka-Ciacek, Sara Catenacci, Catherine Dossin, Anselm Franke, Kristine Khouri i Rasha Salti, Elodie Lebeau, Anneka Lenssen, Sliman Mansour, Maeda Rei, Toni Maraini, Bartomeu Marí, Katarzyna Matul, Gordon Metz i André Odendaal, Joanna Mytkowska, Nakajima Izumi, Alia Nakhli, Ernest Pignon-Ernest, Reem Shilleh i Mohanad, Yaqubi, Vladimir Tamari, Jelena Vesić, Caroll Yasky i Claudia Zaldívar

By placing emerging artists in their political and social contexts, this collection attempts to confront the new activist scene that has arisen in the Russian art world during the past years. The recent explosion of protests in Russia—often with their very purpose being to decry the lack of artistic freedom—is a symptom of a fundamental change in culture heralded by Vladimir Putin’s first election. This shift was precipitated by the change to a highly commercial, isolated world, financed and informed by oligarchs. In response, the Russian contemporary art scene has faced shrinking freedom yet an even more urgent need for expression. While much of what is emerging from the Moscow art scene is too new to be completely understood, the editors of this volume seek to bring to light the important work of Russian artists today and to explicate the political environment that has given rise to such work. „Post-Post-Soviet?” will feature both criticism by writers and scholars, as well as dialogues with artists. Contributors include Boris Kagarlitsky, Ekaterina Degot, Keti Chukhrov, Boris Buden, Artur Zmijewski, and others.

--

Niedawna eksplozja protestów w Rosji to symptom podskórnych zmian w społeczeństwie i w kulturze, obserwowanych od momentu zwycięstwa w wyborach parlamentarnych partii wspieranej przez Władimira Putina.

Jego czasy przyniosły sztukę dostosowaną do nowego porządku: skomercjalizowaną, odciętą od rzeczywistości społecznej, finansowaną i manipulowaną przez oligarchów. Równocześnie powstał „drugi obieg” sztuki – tam odpowiedzią na systematycznie kurcząca się przestrzeń wolności była paląca potrzeba ekspresji.

Książka „Post-Post-Soviet? Art, Politics & Society in Russia at the Turn of the Decade” to próba opisu rosyjskiej sceny artystycznej, ukształtowanej dosłownie w ciągu kilku ostatnich lat. Jest to próba spojrzenia na młodych artystów w jak najszerszym kontekście społeczno-politycznym.

Książka zawiera rozmowy z artystami oraz teksty krytyczne kuratorów, akademików i krytyków sztuki; całość poprzedza bogate kalendarium wydarzeń politycznych, społecznych i kulturalnych. Wiele z opisywanych zjawisk jest zbyt nowa, żeby analizować je z dystansu czy zamykać w formułach, a publikowane teksty (powstałe w latach 2007–2013) przedstawiają różne, często sprzeczne opinie. Niektóre stanowią próby przewidywania dalszego przebiegu wydarzeń i historia z pewnością zweryfikuje stawiane w nich tezy. Inne zostały zweryfikowane w ostatnich dniach. „Post-Post-Soviet?” chce uchwycić ducha zmian: pokazać dynamizm zachodzących w sztuce i polityce zjawisk i niepewny moment braku stabilności, który prowadzić może do rewolucji albo powrotu stagnacji. Tak czy owak, pytanie, które zawsze pozostaje aktualne, brzmi: jak sztuka towarzyszy zmianom i czy jest w stanie sprostać historycznej chwili?

Wśród autorów są między innymi: Boris Buden, Keti Chukhrov, Ekaterina Degot, Alek D. Epstein, Boris Kagarlitski, Ilja Budraitskis, Alexej Tsvetkov, Artur Żmijewski, Arsenij Zhilyaev, Oleksij Radinsky, Alexander Ivanov, Vera Akulova i inni.

Tematem książki Jakuba Banasiaka są przeobrażenia państwowego systemu sztuki w schyłkowym PRL i w początkach transformacji ustrojowej. Wychodząc poza utarte narracje na temat kultury artystycznej lat 80. XX wieku, koncentrujące się na oporze twórców wobec komunistycznego reżimu, autor rysuje szerszy i bardziej zniuansowany obraz tego okresu. Przedstawia nie tylko polityczny, ale także społeczny, instytucjonalny i ekonomiczny kontekst ówczesnego życia artystycznego i dotykających go przemian systemowych. Na podstawie szerokiej kwerendy archiwalnej pokazuje relacje pomiędzy polityką kulturalną państwa, instytucjami sztuki, krytyką artystyczną, rynkiem sztuki, sceną młodzieżową i podziemiem artystycznym. Przyglądając się funkcjonowaniu państwowego systemu sztuki w „proteuszowych czasach” – w okresie stopniowego wychodzenia kraju z komunizmu – redefiniuje dotychczas stosowane cezury czasowe. Zwraca przy tym szczególną uwagę na znaczenie liberalizacji systemu po 1986 roku oraz procesualny charakter transformacji ustrojowej przełomu lat 80. i 90.

This volume coins the term „Team 10 East” as a conceptual tool to discuss the work of Team 10 members and fellow travelers from state-socialist countries―such as Oskar Hansen of Poland, Charles Polónyi of Hungary, and Radovan Nikšic of Yugoslavia. This new term allows the book’s contributors to approach these individuals from a comparative perspective on socialist modernism in Central and Eastern Europe and to discuss the relationship between modernism and modernization across the Iron Curtain. In so doing, „Team 10 East” addresses „revisionism” in state-socialist architecture and politics as well as shows how Team 10 East architects appropriated, critiqued, and developed postwar modernist architecture and functionalist urbanism both from within and beyond the confines of a Europe split by the Cold War.

--

Grupa Team 10 East nigdy nie istniała.

Niniejsze wydawnictwo powołuje to pojęcie jako konceptualne narzędzie pozwalające przedyskutować dokonania członków Team 10 i ich „towarzyszy podróży” z krajów socjalistycznych: Oskara Hansena z Polski czy Charlesa Polónyi z Węgier, a także wielu architektów z dawnej Czechosłowacji i Jugosławii. Autorzy tekstów pomieszczonych w tej książce patrzą na nowoczesną architekturę i na procesy modernizacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, proponując „rewizjonizm” w podejściu do kultury i polityki dawnych krajów socjalistycznych.

„Team 10 East” pokazuje, jak w Europie podzielonej przez zimną wojnę reguły rządzące powojenną architekturą i urbanistyką były zawłaszczane, krytykowane i modyfikowane po obu stronach żelaznej kurtyny.