Dwadzieścia lat temu w wigilijny poranek zmarł nagle profesor dr hab. Andrzej Nadolski – wybitny mediewista, archeolog, bronioznawca. Był człowiekiem wyjątkowego formatu. Jego życiorys odzwierciedla skomplikowane dzieje minionych dziesięcioleci, a Jego spuścizna naukowa do dziś wpływa na kształt pasji naukowych kolejnych pokoleń badaczy. Urodził się w Krakowie 26 listopada 1921 r. w rodzinie kultywującej tradycje patriotyczne, doceniającej potrzebę znajomości rodzimej historii, kultury oraz przyrody. Kilka miesięcy przed wybuchem drugiej wojny światowej uzyskał maturę w Gimnazjum im. Księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie. Od stycznia 1942 r. walczył w oddziałach Armii Krajowej obwodu grójeckiego „Głuszec”. Zaraz po zakończeniu wojny, w 1945 r. rozpoczął studia archeologiczno-historyczne, początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, następnie na Uniwersytecie Łódzkim. Tu w 1949 r. otrzymał tytuł magistra filozofii w zakresie prehistorii, a w 1951 r. stopień doktora na podstawie rozprawy Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku (Łódź 1954). Praca ta stała się fundamentalnym dziełem polskiej szkoły bronioznawstwa historycznego, które do dziś, mimo upływu już ponad pół wieku, w wielu aspektach zachowuje aktualność. W 1962 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym, w 1970 r. otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. Pracę zawodową rozpoczął w 1946 r. w Zakładzie Prehistorii Uniwersytetu Łódzkiego. Na uczelni tej pełnił liczne funkcje, był. m.in. kierownikiem Katedry Archeologii, w latach 1965-1968 prorektorem, a następnie od 1968 do 1969 r. rektorem. Prowadził wykłady także i na innych uczelniach: w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jako „professeur associéé” wykładał w École des Hautes Études en Sciences Sociales w Paryżu. Równolegle do działań dydaktycznych od 1949 r. uczestniczył w pracach badawczych Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego, przekształconego conego w 1953 r. w Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk (obecnie: Instytut Archeologii i Etnologii PAN). Od 1961 r., aż do momentu przejścia na emeryturę w 1991 r. pełnił funkcję kierownika Zakładu Archeologii Polski Środkowej IHKM (dziś: Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami IAE PAN). Profesor Andrzej Nadolski był autorem ponad dwustu publikacji, w tym kilkunastu książek; wieloletnim redaktorem naczelnym „Acta Archaeologica Lodziensia”, założycielem i redaktorem „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, nauczycielem wielu archeologów, pod Jego kierunkiem powstało kilkadziesiąt prac magisterskich i 10 doktorskich, kierował badaniami archeologicznymi wielu stanowisk (m.in. grodzisko i kolegiata w Tumie pod Łęczycą, grodziska w Czermnie nad Huczwą i Spicymierzu nad Wartą, wieś średniowieczna w Drácy w Burgundii, pobojowisko grunwaldzkie). Był członkiem licznych polskich i zagranicznych towarzystw i komitetów naukowych. Uhonorowano go szeregiem odznaczeń: m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polsk oraz Krzyżem Partyzanckim. Te podstawowe fakty biograficzne nie są w stanie oddać rozległych horyzontów Jego zainteresowań. Nieprzeciętna erudycja Andrzeja Nadolskiego w zakresie poznania kultury materialnej średniowiecza czy szeroko pojętej wojskowości, przejawiała się także w jego działalności popularyzatorskiej. Obok ogromnej wiedzy odznaczał się bowiem umiejętnością jasnego wywodu, zrozumiałego dla szerokich rzesz słuchaczy. Z wielką przyjemnością uczestniczył więc w pracach wystawienniczych, wygłaszał odczyty, współpracował nawet z twórcami filmowymi. By jednak suchość zwięzłych biogramów, w różnych miejscach publikowanych, wzbogacić barwami wielości pasji i różnorodności działań Profesora Andrzeja Nadolskiego w dwudziestą rocznicę śmierci grono Jego przyjaciół, kolegów, uczniów podjęło inicjatywę zorganizowania konferencji naukowej mu poświęconej.

Tomasz Kurasiński, Kalina Skóra Słowo wstępne ........5 Marcin S. Przybyła Społeczne hierarchie i archeologiczne rankingi grobów. Dyskusja w oparciu o analizy dwóch cmentarzysk z końca epoki brązu w Polsce południowej .....7 Jacek Woźny Przestrzeń cmentarzysk pradziejowych w teorii i praktyce archeologicznej ...............29 Katarzyna Czarnecka W środku paradnej tarczy. Ciekawy grób z cmentarzyska kultury przeworskiej w Czersku, pow. piaseczyński ...................35 Kalina Skóra Trup nieobecny?... czyli o brakujących szczątkach kostnych w grobach kultury wielbarskiej ........45 Joanna Zagórska-Telega, Jacek Pikulski Uwagi na temat rozplanowania przestrzennego cmentarzyska w Michałowicach. Możliwości interpretacji funkcji obiektów rowkowych .................69 Elżbieta Dąbrowska W kościele czy poza kościołem – lokalizacja pochówków w Polsce piastowskiej .............81 Michał Dzik Uwagi o funkcji i symbolice konstrukcji wczesnośredniowiecznych grobów w obudowach kamiennych .............87 Leszek Gardeła, Kamil Kajkowski Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji ..................103 Andrzej Janowski Przestrzeń rozświetlona. Znaleziska świec i wosku w grobach komorowych na terenie Europy Środkowowschodniej.........................121 Joanna Kalaga Groby z płytami na cmentarzysku przy kościele pod wezwaniem św. Mikołaja w Wiślicy. Aspekt archeologiczny i społeczny ..............131 Andrzej Krzyszowski Naczynia ceramiczne i wiaderka klepkowe z wczesnopiastowskiego cmentarzyska w Sowinkach k. Poznania ..............137 Tomasz Kurasiński Grotem w dół, grotem w górę. Deponowanie włóczni w grobach wczesnośredniowiecznych na ziemiach polskich .....................159 Marian Rębkowski Cmentarz w chrześcijańskiej przestrzeni średniowiecza........................191 Anna Wrzesińska, Jacek Wrzesiński Kto się nie leni, zrobi złoto z kamieni – osełki w grobach wczesnego średniowiecza ......................197 Paweł Duma Groby przestępców na Śląsku w świetle najnowszych badań archeologicznych ..............225

"Acta Archaeologica Lodziensia" to najstarsza w łódzkim ośrodku naukowym archeologiczna seria wydawnicza, istniejąca już od ponad pół wieku. Charakteryzują ją i wyróżniają na polskim rynku wydawnictw archeologicznych szczególnie dwa aspekty: integracyjny charakter i szeroki zakres tematyczny. Publikowane w niej prace są autorstwa pracowników różnych instytucji głównie środkowopolskiego środowiska naukowego: Uniwersytetu Łódzkiego, Polskiej Akademii Nauk, muzeów regionu. Różnorodność tematyczna obrazuje możliwości badawcze i aktualne trendy nowoczesnej, szeroko pojętej archeologii. Ramy chronologiczne obejmują bardzo szeroki zakres czasowy od epoki kamienia po współczesność. Liczne prace, które się dotychczas w niej ukazały, poświęcone były nie tylko archeologii sensu stricto, ale, co szczególnie ważne dla łódzkiego ośrodka archeologicznego, chlubiącego się szkołą archeologii pogranicza, także i problematykom styku archeologii z innymi dyscyplinami naukowymi: historią, historią nauki i techniki, architekturą, bronioznawstwem historycznym, historią sztuki. Zdecydowana większość opublikowanych pozycji to nie schematyczne, proste sprawozdania z realizowanych przez autorów badań, lecz opracowania powstałe w wyniku wieloletnich studiów nad tematem. Nie dziwi więc że są to najczęściej jedne z najważniejszych pozycji w dorobku wielu autorów, które zaważyły na ich karierze naukowej.

W niniejszym tomie znajdziemy artykuły ukazujące dzieje kobiet z ludu przez pryzmat miejsc, ról i aktywności, które przypadły im w udziale w różnych epokach i okolicznościach historycznych. Autorki i autor […] przyglądają się statusowi kobiet w średniowieczu oraz ścieżkom, na które wstępowały one w okresie rewolucji przemysłowej – jako migrantki, robotnice, służące, nauczycielki, opiekunki czy pracownice seksualne. "Seria „Ludowa Historia Polski” ma stanowić przyczynek do odzyskania zapomnianych dziejów zwykłych ludzi. Chcemy w niej przedstawiać najciekawsze prace na temat tych, którzy nie kwalifikowali się do narodu Sarmatów, choć byli prawdziwą solą ziem dawnej Rzeczypospolitej. Będą to zatem książki o chłopach pańszczyźnianych, miejskiej biedocie, ludziach luźnych, a wreszcie proletariacie." - Przemysław Wielgosz, redaktor merytoryczny serii

Książka omawia twórczość dwóch najwybitniejszych współczesnych pisarzy gatunku wysokiej fantastyki w odniesieniu do różnorakich aspektów dziedzictwa średniowiecza i literatury heroicznej, na których opiera się pisarstwo J. R. R. Tolkiena i George’a R. R. Martina. Jest próbą prześledzenia rożnych form mediewalizmu, widocznych na poszczególnych poziomach tekstu literackiego, podejmuje próbę określenia charakteru i funkcji tradycji średniowiecznej literatury i kultury w tworzeniu literackiego świata, wtórnego w obrębie gatunku wysokiej fantastyki. ****** The argument in the book is aimed at illustrating how the fantasy fiction of J. R. R. Tolkien and George R. R. Martin is influenced by the legacy of medieval heroic literature, and also how the secondary worlds created by the respective authors enter into dialogue with the medieval ideas concerning artistic creativity and the psychological and cognitive habits which constitute an inherent element of the imagery of medieval heroic literature and of the medieval civilisation in general.

Średniowiecze niezmiennie fascynuje i ciekawi. Teraz masz okazję przeżyć cały rok, miesiąc po miesiącu, w tej intrygującej epoce. W upalny lipcowy dzień wybierz się na spacer po średniowiecznym mieście. Zajrzyj do ówczesnych domów, poznaj ich mieszkańców. Podróżuj w średniowiecznym stylu, na swej drodze spotykaj kupców i pielgrzymów. Staw czoła rabusiom. Posłuchaj pieśni trubadurów. Dowiedz się o panujących przesądach dotyczących ślubów. Odkryj, na jakie choroby częściej zapadano i w jakim miesiącu. Skorzystaj z łaźni, przeżyj wizytę u dentysty i nie daj się położyć na stole chirurga. Jakie sztuczki przy wypieku chleba stosowali piekarze? Do czego jeszcze średniowieczni używali miodu, oprócz słodzenia? Jak wyglądało życie trędowatych i żebraków? Czy piękne kobiety były uważane za niebezpieczne? Jak broniono zamków przed najazdami wroga? Autor oprowadzi nas zarówno po chłopskiej chacie, jak i cesarskim dworze. Pokaże zakamarki klasztorów. Opowie o papieżu i wpływie Kościoła na życie ludzi. Zdradzi szczegóły kar i tortur. Pokaże, jak naprawdę wyglądało życie w średniowieczu.

Jesteś najmłodszym dzieckiem zubożałego szlachcica, który został porwany! Tylko ty możesz uratować swojego ojca, a pomogą ci w tym odwaga, spryt i znajomość średniowiecznych realiów. Każdy problem, który trzeba rozwiązać, to okazja do odkrycia niesamowitych faktów o średniowieczu. Udałoby ci się przeżyć w tej epoce?

Nowa seria paragrafowych książek przygodowych, w których czytelnik decyduje, co się wydarzy i jak potoczą się losy bohaterów. Pełna ciekawostek historycznych i wciągająca jak powieść detektywistyczna.

Do czego porównamy heretyków? Czy do kogoś ich upodobnimy? Gorsi są bowiem od głuchych i ślepych bożków, ponieważ idole są z kamienia i drzewa, nie widzą ani nie słyszą. Heretycy, mając myśli człowiecze, z własnej woli ukamienowali się, nie poznawszy prawdziwej nauki. Lecz czy do demonów ich porównać? Gorsi są od demonów. Demony bowiem boją się krzyża Chrystusowego, heretycy zaś rąbią krzyże i tworzą z nich swoje narzędzia. Demony boją się oblicza Pana namalowanego na desce, heretycy zaś nie kłaniają się przed ikonami, ale nazywają je bożkami. Demony boją się kości sprawiedliwych [w Panu], nie śmieją zbliżyć się do relikwiarzy, w których leżą bezcenne skarby dane chrześcijanom dla ratunku z każdej niedoli; heretycy zaś drwią z nich i naśmiewają się z nas, widząc, jak kłaniamy się im, prosząc je o pomoc. Pierwszy tom Series Ceranea stanowi dwujęzyczne komentowane wydanie antologii słowiańskich tekstów źródłowych - 15 tekstów z dziejów herezji dualistycznych na Bałkanach, różnych gatunkowo, stylistycznie i objętościowo. Całość poprzedza studium wstępne zawierające szczegółowy przegląd historii neomanichejskich herezji dualistycznych oraz wnikliwą analizę doktryny bogomilskiej w kontekście innych religijnych ruchów dysydenckich.

Relikty dworów rycerskich to dzisiaj najczęściej tzw. grodziska stożkowate – anonimowe pagórki – kryjące w sobie ślady po najczęściej drewnianej, wyjątkowo murowanej zabudowie i liczne drobne zabytki, będące pozostałością dawnego wyposażenia. W odróżnieniu od zamków, rzadko są zwiedzane ale za to częściej niszczone. Książka przedstawia obraz obronnych dworów rycerskich, jaki rysuje się po trwających od pół wieku badaniach archeologicznych. Omówienie wyglądu zabudowań, wyposażenia wnętrz i przedmiotów używanych przez mieszkańców dworów, jakie rekonstruuje archeolog, uzupełnione zostało przekazami ze źródeł pisanych, co pozwala na lepsze poznanie realiów życia rodziny rycerskiej w średniowiecznej Polsce.

Szacuje się, iż trwanie życia ludzi żyjących w gromadach pierwotnych wynosiło przeciętnie od 15 do 30 lat. Istotny progres stwierdzono dopiero w połowie XIX wieku, ponieważ jeszcze w okresie od XVI do XVIII wieku kształtowało się ono na poziomie od 25 do 35 lat. Od połowy XIX wieku obserwowany jest niemal liniowy wzrost trwania życia ludzi i obecnie wynosi ponad 72 lata (w skali świata), przy silnym zróżnicowaniu regionalnym (w Japonii i Szwajcarii wynosi blisko 85 lat, zaś w Lesotho czy Somalii nie przekracza 60 lat). Niemniej jednak wybuch światowej pandemii COVID-19 boleśnie przypomniał światu, że obserwowany liniowy wzrost trwania życia nie jest zagwarantowany na stałe. * Monografia odnosi się do problematyki badawczej, w gruncie rzeczy do tej pory nieinterpretowanej. Wypełnia więc coś, co dziś jeszcze jest w demografii „terra incognita”. Z recenzji prof. Wojciecha Bieleckiego Oryginalność pracy wynika przede wszystkim stąd, że podejmuje ona rzadko brany pod uwagę kontekst porównywania zjawisk bądź procesów demograficznych (w tym przypadku – trwania życia) w grupie jednostek (państw, krajów, regionów) stanowiących zbliżony krąg etniczny. Z recenzji prof. Jerzego T. Kowaleskiego

Старшокласниця з України та її кузен-француз, подорожуючи Піренеями, натрапляють на диво природи — підземну ріку Фонтесторб, течія якої зупиняється щопівгодини. Згодом виявляється, що вона приховує й інші таємниці. Двоє підлітків намагаються їх розгадати — і несподівано потрапляють за Браму часу, просто у вир Альбігойських воєн на півдні Франції. В середньовічному Лангедоку їм доводиться пережити чимало небезпечних пригод. Вони ризикують життям, рятуючи нових друзів від інквізиції, і відкривають неймовірну сімейну таємницю...

Książę polski Władysław Biały z dynastii Piastów to jedna z barwniejszych postaci wśród książąt dzielnicowych na ziemiach polskich w XIV stuleciu, spośród których wyróżniał się swoją osobowością. W literaturze XIX i XX wieku był oceniany przeważnie negatywnie. Autor stara się jednak na nowo oświetlić postać tego księcia na tle epoki, wyrażając w sumie pozytywną o nim opinię. Rozważa więc, jak był on oceniany przez współczesnych, jak rysowała się jego postać na tle ówczesnych władców bądź osobistości politycznych, na przykład królów polskich Kazimierza Wielkiego czy Ludwika Andegaweńskiego i innych, jakie też odnosił sukcesy, a jakie ponosił klęski w swoim bardzo ciekawym życiu, które biegło mu w rozmaitych rolach: jako księcia na Kujawach, wytrwałego podróżnika, wreszcie mnicha w odległej Burgundii i opata-gubernatora na Węgrzech czy pretendenta do tronu polskiego po Kazimierzu Wielkim. Przedstawiona monografia podsumowuje aktualny stan wiedzy o życiu i działalności Władysława Białego.

Władysław Opolczyk (1326/1330-1401), przedstawiciel górnośląskiej linii Piastów, odegrał ważną rolę w dziejach kilku krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Ten niewątpliwie jeden ze zdolniejszych monarchów II połowy XIV wieku karierę zawdzięczał, prócz swoich zdolności, protekcji dworu węgierskiego. We wszystkich ziemiach, którymi w rożnym czasie dane było mu zarządzać, od Węgier poczynając, przez Ruś Czerwoną, ziemię wieluńską, dobrzyńską, Kujawy, a na swoim dziedzicznym księstwie opolskim kończąc, dał się poznać, jako znakomity gospodarz i organizator. Jednak jego wybory polityczne, zwłaszcza w ostatnich latach życia, kiedy ewidentnie działał na szkodę Królestwa Polskiego, ukształtowały jego negatywny obraz, zwłaszcza w polskiej historiografii.

Czy wiesz, że szkolenie rycerskie trwało aż 14 lat, a rycerze ćwiczyli się w walce, jeżdżąc na świniach? Dołącz do minifigurek LEGO® i wyrusz w pasjonującą wyprawę do czasów średniowiecza. Poznaj dzielnych rycerzy oraz innych mieszkańców zamku - od władców i dam dworu po kucharzy i błaznów. Tytuł "Zamki i rycerze. Przygoda LEGO® w prawdziwym świecie" ukazał się w ramach edukacyjnego cyklu książek LEGO. Dzięki całej serii poznasz niesamowite fakty, zobaczysz piękne zdjęcia, przeżyjesz wspaniałe przygody i znajdziesz mnóstwo pomysłów na nowe klockowe budowle. Baw się i ucz w świecie LEGO!

Frances Gies, współautorka bestsellerowej serii o życiu w średniowieczu, tym razem zabiera nas w fascynującą podróż do wieków średnich, aby bliżej poznać życie rycerza – najbardziej kultowej postaci tej epoki. Przeprowadzi nas od historii pierwszych rycerzy, przez członków zakonów krzyżowych, aż po schyłek tej formacji. Na pewno słyszałeś mnóstwo legend o rycerzach, ale czy znasz ich prawdziwą historię? Niezwykle elitarna formacja, której jedynym zadaniem i obowiązkiem była walka. To oni, na polach bitew, decydowali o biegu średniowiecznej historii. Mimo że w czasie wojny nie mieli dla przeciwników litości, dla nas są symbolami cnoty i rycerskiego honoru. Ich wspaniałe czyny opiewają pieśni, a legendy opowiadają o ich odwadze i lojalności. Jacy byli naprawdę? Która wersja ich historii jest tą prawdziwą? Czy na zwycięstwie w turnieju rycerskim można było zarobić? Jak miał się rycerski etos do prawdziwego życia? Czy rycerskie przygody były równie barwne jak te opisywane w eposach? Czy rycerze byli wierni damom swoich serc? I czy każdy z nich miał swój zamek? Niedoścignione wzory czy okrutnicy zabijający dla pieniędzy? Kim naprawdę byli średniowieczni rycerze?