ARTISTIC ALLERGIES In its literal application, the term allergy, connoting a reaction different from the customary – from the Greek allos (“different”) and ergos (“reaction”) – is used in the field of medicine. However, in the cultural domain, and particularly in the realm of art, one may discern some reactions analogous to the pathological behavior of a tissue when confronted with an allergen. Such behavior manifests itself in the form of negative sensitivity, lacking normal justification, which leads to a subconscious or semi-conscious avoidance of certain notions or works of art, or even to their active negation and rejection. Such reactions may be individual in nature or may be manifested by smaller or larger groups of people. The causes of such allergies or hypersensitivity may be genetic or environmental. They may be sought in the original circumstances or in some activities of the organism; one can try to established them by focusing on the incidence of the infection. Artistic allergies understood in this way have occurred frequently in the history of various arts, also manifesting themselves in the fields of art theory and aesthetics. The present issue of Art Inquiry sets out to describe some of their varieties and to examine the mechanisms governing their appearance and their subsequent course. Grzegorz Sztabiński Translated by Krzysztof Majer ALERGIE ARTYSTYCZNE Słowo alergia oznaczające odmienną reakcję (gr. allos – inny + ergosreakcja) stosowane jest w znaczeniu dosłownym w medycynie. W dziedzinie kultury, a chyba szczególnie w sztuce, zauważyć można jednak sposoby reagowania zachodzące analogicznie do patologicznej reakcji tkanek na alergen. Przejawiają się one jako pozbawione normalnego uzasadnienia negatywne uwrażliwienie, prowadzące do nieuświadomionego lub częściowo tylko świadomego pomijania, odrzucania pewnych idei lub dzieł, a także ich zwalczania lub negowania. Reakcje takie mogą mieć charakter indywidualny lub dotyczyć mniejszych lub większych grup ludzi. Ich uwarunkowania mogą być genetyczne albo środowiskowe. Przyczyn uczuleń lub nadwrażliwości poszukiwać można w warunkach początkowych czy sytuacjach rozwojowych, albo koncentrując się na występowaniu infekcji, zarażania się. Alergie artystyczne miały miejsce wielokrotnie w dziejach różnych dziedzin sztuki, a także w teoriach artystycznych i w estetyce. Opisaniu niektórych ich odmian, a także próbom prześledzenia zasad ich pojawiania się i przebiegu poświęcony jest niniejszy tom Art Inquiry. Grzegorz Sztabiński

Każdy ma prawo zapomnieć lub chociaż milczeć o doznanych krzywdach i żyć nowym życiem. Tak jak ojciec autorki. Ale życie bez korzeni jest bardzo trudne – bo każdy ma prawo wiedzieć, kim jest, z kogo się wywodzi i jakie traumy odziedziczył. Katarzyna Surmiak-Domańska chce wiedzieć. Chce także odzyskać babcię Franciszkę, która w jej życiu nie istniała. Ta książka jest zapisem odbudowywania pamięci – jednej kobiecie przywraca w niej miejsce, drugiej pozwala zrozumieć, jak przeszłość wpływa na wszystkich żyjących członków rodziny. „Czystka” to pisana z reporterską wnikliwością rodzinna saga, śledztwo genealogiczne prowadzone z dystansem niepozbawionym czułości, badanie historii rodziny na podstawie skrawków i analogii. Z zachowanych listów, zamazanych wspomnień, ale także przemilczeń i niedopowiedzeń wyłania się stopniowo obraz wiejskiego życia na Kresach – od pozornej idylli przedwojennej wielokulturowości, przez grozę wojny i horror rzezi wołyńsko-galicyjskiej, po zagładę tamtego świata, wysiedlenia, zajmowanie domów po Niemcach i próby budowania wszystkiego od początku. Nie brakuje tu postaci drugoplanowych – poza najbliższą rodziną pojawiają się także ciotka pracująca jako służąca we Francji, wuj z Ameryki i liczni krewni. Ich obecność to tło barwne i nieodzowne, by obraz stał się kompletny, a przeszłość odzyskana.

Bohater książki to zdolny uczeń, który dorastał w dysfunkcyjnej rodzinie. Jako kilkulatek doświadczył wielu traum. Najgorszą z nich była strata najbliższej mu osoby. Ta niezagojona rana otwierała się w nim cyklicznie, wywołując złe sny, lęki, poczucie pustki i tęsknotę.

Psychiatrzy i psycholodzy kliniczni od wielu lat zajmują się związkiem między doświadczeniami traumatycznymi a uzależnieniem od alkoholu. W ramach tej problematyki podstawowymi zagadnieniami są rozpowszechnienie i natura doświadczeń traumatycznych oraz ich konsekwencje dla osób mających problemy z alkoholem. Głównym celem badań opisanych w książce jest próba empirycznego określenia stopnia rozpowszechnienia różnego rodzaju zdarzeń traumatycznych w ciągu życia oraz bieżącego rozpowszechnienia zaburzenia po stresie traumatycznym (PTSD) wśród pacjentów leczących się z powodu uzależnienia od alkoholu, jak również analiza porównawcza pacjentów uzależnionych od alkoholu, u których stwierdzono występowanie doświadczeń traumatycznych i/lub PTSD z pacjentami bez doświadczeń traumatycznych i PTSD w zakresie różnych zmiennych dotyczących przebiegu uzależnienia i leczenia. Opisane badania dostarczyły cennych danych na temat skali rozpowszechnienia doświadczeń traumatycznych wśród pacjentów leczących się z powodu uzależnienia od alkoholu. Z przeprowadzonych analiz wynika, że ponad 80% badanych doświadczyło przynajmniej jednego zdarzenia traumatycznego, a ponad połowa - więcej niż jednego. Najbardziej rozpowszechnione okazały się: przemoc fizyczna w dzieciństwie, przemoc fizyczna w wieku dorosłym, groźny dla życia wypadek, napad z użyciem siły fizycznej, bycie świadkiem zabójstwa lub przemocy oraz traumatyczna utrata bliskiej osoby. Wskaźnik bieżącego występowania PTSD wyniósł 25%. Studium to wypełnia lukę w badaniach nad rozpowszechnieniem doświadczeń traumatycznych i PTSD wśród pacjentów uzależnionych od alkoholu oraz dostarcza nowych danych przez odniesienie podejmowanej problematyki do szerszego kontekstu funkcjonowania zdrowotnego w aspekcie psychicznym oraz przebiegu terapii uzależnienia.

Po wypadku samochodowym, w którym ginie Ethan, starszy brat Liam, to drugie musi nie tylko odnaleźć się w świecie bez jednej z osób, które kochało najbardziej, ale również zmierzyć się z pogarszającymi się relacjami z jeno przyjaciółmi. Czując się samotne i opuszczone bardziej niż kiedykolwiek, Liam spędza czas z najlepszym przyjacielem swojego brata, Marcusem. W rozmowach z nim Liam znajduje zrozumienie, zyskując osobę, która wydaje się doskonale wiedzieć, przez co Liam przechodzi. Zacieśniająca się między nimi relacja, jak się okazuje, ma swoje wady i zalety. Duchy, których nie chcemy zapomnieć to opowieść nie tylko o żałobie, ale również o sensie życia. Pokazuje, dlaczego, pomimo przeciwności, powinniśmy — i musimy — iść dalej.

Opowieści o tym, co otrzymujemy od naszych przodków, ale też o tym, co sami decydujemy się od nich wziąć. Jakimi ludźmi na co dzień byli Powstańcy Warszawscy? Czy żyli wspomnieniami wojennymi do końca swoich dni? Jakimi dziadkami, rodzicami, krewnymi stali się ludzie z wojenną traumą wpisaną do dowodów osobistych? Książka „Jacy byli? Jacy jesteśmy?” opowiada o Powstańcach Warszawskich głosami ich bliskich – dzieci, wnuków i prawnuków, którzy wzięli udział w inicjatywie Muzeum Powstania Warszawskiego „Korzenie pamięci”. Dzięki ich historiom możemy poznać bohaterów i bohaterki z dotąd nieznanej, prywatnej strony. Znajomość rodzinnych opowieści pozwala kolejnym pokoleniom lepiej zrozumieć zarówno własne ograniczenia, problemy, jak i aspiracje, mocne strony, marzenia. Dlatego warto spojrzeć na rodzinę w szerszej perspektywie historycznych zawirowań, w których się znalazła. Rodzinnymi historiami dzielą się m.in.: Aga Zaryan, Karolina Korwin-Piotrowska, Karolina Sulej, Arleta Zalewska, Andrzej Wrona, Szymon Majewski, Władysław Teofil Bartoszewski.

O tym, jak nie zgubić siebie, gdy świat wie lepiej. Są w różnym wieku, pochodzą z odmiennych środowisk. Mają inne doświadczenia życiowe, emocjonalne czy zawodowe. Na tym polega ich siła i piękno. Zwykle robić coś „jak dziewczyna” oznacza: słabiej, gorzej. Tytułowe dziewczyny na pewno by się z tym nie zgodziły. Janina Bąk, Sylwia Chutnik, Maja Heban, Martyna Kaczmarek, Magdalena Mołek, Helena Norowicz, Maja Ostaszewska, Aleksandra Petrus, Agnieszka Smoczyńska, Danuta Stenka, Katarzyna Wolińska. W serii intymnych rozmów Anna Tatarska pyta je o stereotypy, dojrzewanie, poszukiwanie własnej ścieżki i miejsca w życiu. Bohaterki mówią o ciele i emocjach. Porażkach, rozczarowaniach i momentach gniewu. Szczerze i otwarcie dzielą się bolesnymi, trudnymi wspomnieniami. Opowiadają o przemocy, traumie, wykorzystywaniu. O potrzebie bycia inną, o oczekiwaniach, których nie chcą już spełniać. Ale również o trudnej nauce akceptacji siebie i wynikającej z bycia sobą sile. Kobiety w społeczeństwie nieustannie się obserwuje i ocenia. Ich decyzje i potrzeby często bywają kwestionowane. Sytuacja bohaterek książki jest o tyle wyjątkowa, że wszystkie – choć każda w inny sposób – są dodatkowo osobami publicznymi. Dziennikarkami, aktorkami, pisarkami, influencerkami. Są widoczne. Opinie innych ludzi, niekiedy okrutne i bezmyślne, to coś, z czym mierzą się na co dzień.

Depresja. Lęk. Przewlekły ból. Fobie. Obsesyjne myśli. Istnieją mocne dowody na to, że ich źródłem może nie być nasze własne doświadczenie ani nierównowaga chemiczna w mózgu, lecz przeżycia rodziców, dziadków, a nawet pradziadków. Najnowsze badania naukowe potwierdzają to, co od dawna przeczuwało wielu specjalistów - traumę można odziedziczyć. Nawet jeżeli osoba, która jej doświadczyła, już zmarła, a jej historia została zapomniana lub przemilczana, wspomnienia i uczucia żyją w nas i są zapisane wszędzie, od genów po język, którym mówimy.

„Dokąd idzie, wiedziała. Ale skąd idzie – to musi dopiero wymyślić. Musi wymyślić całe swoje życie i tak, aby każdy uwierzył”. Te zdania otwierające opowiadanie Bogdana Wojdowskiego o ukrywającej się na wsi Małce, jednej z bohaterek Anny Bikont, mogłyby rozpoczynać historię pozostałych dziewczynek – Elżuni, Blimy Janki, Dorki, Ireny. Choć ich wojenne doświadczenia były podobnym koszmarem, dalsze losy potoczyły się zupełnie odmiennie: wszak z traumą każdy próbuje radzić sobie po swojemu. „Nigdy nie byłaś Żydówką” to intymne reporterskie studium charakterów, życia w ukryciu, ratowania się lub bycia ratowaną. Ciężaru, który niesie się przez całe życie: bólu, tęsknoty, niemożliwości zapomnienia, ale również ukrytej siły, by stawić czoło przyszłości, nawet gdy nieustannie pada na nią długi cień Zagłady.

Ciela miała kiedyś magiczny dar. Wiedziała, jaki wypiek przypadnie do gustu klientom piekarni, w której pracowała, zanim jeszcze złożyli zamówienie. Cały jej świat rozpadł się w momencie napaści seksualnej. Dziewczynę prześladują wspomnienia tamtej nocy. Nie może też przestać myśleć o chłopaku, który był na tej samej imprezie i przeżył to samo, co ona.

Ważna, niezwykle przejmująca i pięknie opowiedziana książka zabierająca głos w imieniu osób, które jeszcze nie znalazły w sobie siły, żeby mówić o swoich doświadczeniach.

Nieocenione źródło wiedzy dla psychoterapeutów pracujących z ciałem. Niniejsza książka to pierwsza na polskim rynku publikacja dotycząca teorii poliwagalnej, skierowana do psychoterapeutów. Teoria sformułowana przez autora już w 1994 roku jest rezultatem jego wieloletnich badań klinicznych i obserwacji. Zakłada ona, że życie emocjonalne człowieka ma podłoże biologiczne, a doświadczenia psychiczne jednostki ściśle wiążą się z procesami zachodzącymi w ciele. Stephen W. Porges przywiązuje szczególną wagę do nerwu błędnego, udowadniając, że jego funkcjonowanie ma ogromny wpływ na ludzką psychikę. Książka nie tylko prezentuje podstawowe pojęcia teorii poliwagalnej w przystępnej formie glosariusza. Zawarte w niej wywiady autora z klinicystami wskazują również możliwe zastosowanie jego teorii w praktyce terapeutycznej. Książka Porgesa pokazuje, jak opracować strategie terapeutyczne mające na celu przywrócenie równowagi biologiczno-behawioralnej poprzez interakcje społeczne. Koncepcje autora można z powodzeniem zastosować nie tylko w terapii traumy i depresji, lecz także w terapii autyzmu. Teoria poliwagalna to rewolucja w terapii. Porges wyjaśnia przejrzyście, jak to, co dzieje się w naszym ciele, wpływa na nasze zachowanie i zdolność do relacji z innymi ludźmi.

Zagadnienia Rodzajów Literackich To wielojęzyczne czasopismo zostało powołane przez założycieli przede wszystkim dla prezentacji problematyki genologicznej w ujęciach badaczy z Polski i z całego świata. Redakcja podjęła też publikację, w każdym zeszycie, materiałów do przyszłego słownika rodzajów literackich. Oprócz tego ukazywały się tu również artykuły komparatystyczne i teoretycznoliterackie. Obecnie redaktorzy zachowując dotychczasowy profil pisma, otwierają szerzej łamy dla wszelkiego typu studiów literaturoznawczych bez względu na tematykę i założenia metodologiczne. Pojawiać się będą w "Zagadnieniach Rodzajów Literackich" także teksty o tematach kulturoznawczych, które będą penetrować bliższe i dalsze konteksty literatury. "ZRL" to jedyne w Polsce czasopismo wielojęzyczne, w którym kształtuje się międzynarodowa współpraca literaturoznawców Wschodu i Zachodu. Na jego wzór powstał swego czasu w USA genologiczny periodyk „Genre” (o czym anonsowali w artykule wstępnym z pierwszego tomu jego redaktorzy).