Książka zawiera zarówno indywidualne relacje osób doświadczających skutków tamtych wydarzeń: internowanych, konspiratorów, zwykłych ludzi, jaki i fragmenty „zbiorowego dziennika stanu wojennego” (stworzonego przez podziemne środowisko KARTY w 1982 roku). Teksty ułożono w chronologiczną całość, która staje się próbą interpretacji ówczesnej rzeczywistości, pozwala także dotknąć jej najbardziej dramatycznych wymiarów. Do książki dołączone jest kalendarium przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego oraz kalendarium najważniejszych zdarzeń z okresu 13 grudnia 1981 – 31 grudnia 1982.

„Z przerażeniem spostrzegłem pędzącą na nas na pełnym gazie milicyjną nyskę. Rozbiegliśmy się, szukając ukrycia. Gdy się obejrzałem – zobaczyłem, że nyska jeździ w kółko za uciekającym młodym człowiekiem. W pewnym momencie w okienku samochodu pojawiła się ręka – padł strzał. Chłopiec wyrzucił ręce w górę i padł, jeszcze próbował na czworakach uciekać przed oprawcami, lecz samochód był szybszy. Przejechał człowieka. Dopiero po chwili zorientowałem się, że krzyczę: «Mordercy!»”.

Z relacji uczestnika demonstracji w Lubinie, 31 sierpnia 1982

W książce znalazł się wybór źródeł zgromadzonych w Podziemnym Archiwum Getta Warszawskiego, zwanego Archiwum Ringelbluma: relacji, sprawozdań, osobistych listów, urzędowych obwieszczeń. Dokumenty przedstawione zostały z zachowaniem chronologii, tak by poszczególne teksty układały się w opowieść o kolejnych etapach realizacji planu Zagłady.

„Mówono: ‚Nie można wymordować setek tysięcy ludzi’. Większość nie chciała wierzyć, że można – i nie dawała się przekonać. Dziś, jesienią 1942, już wiemy. Być może taką wiedzę przypłaca się życiem… […] Pamiętamy te grupy maszerujące bez eskorty z tobołami. Wlekli z wysiłkiem ciężkie, niepotrzebne bagaże. Zwierzęca męka Umschlagplatzu i potworna podróż mógły prowadzić tylko do śmierci. Kiedyśmy to zrozumieli wszyscy, najdotkliwszym uczuciem był wstyd za naiwność. […] Wierzyliśmy zbyt długo w ważność naszego życia.”
(Gustawa Jarecka, Warszawa, 15 listopada 1942)

Autor w 1930 roku wyemigrował do Francji. Po wybuchu wojny trafił do Auschwitz, skąd w 1943 został przewieziony do Warszawy, do oczyszczania ruin getta. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Po klęsce Powstania, od września 1944 do wkroczenia wojsk sowieckich w styczniu 1945, ukrywał się wraz z sześciorgiem innych Żydów i katolickim księdzem w piwnicy zniszczonej kamienicy przy ulicy Franciszkańskiej 8. Wspomnienia Goldsteina obrazują ciągłą walkę pomiędzy poczuciem beznadziejności dokonywania nadludzkich wysiłków a mobilizacją popartą nadzieją, że wyzwolenie przyjdzie już lada moment. Opowiadają też o trudnym radzeniu sobie z własną ludzką naturą w tak ekstremalnych warunkach i o potrzebie utrzymywania stabilnej, pozytywnej atmosfery w grupie „więźniów bunkra”, gdzie najdrobniejszy nawet konflikt czy załamanie morale mogłoby doprowadzić do ostatecznego dramatu. Tym razem się udało – siedem ukrywających się osób doczekało wyzwolenia. Oswobodzenie nie wystarczyło jednak, by każdy z tych ludzi mógł prowadzić potem normalne życie. Doświadczenie czasu w bunkrze okazało się dla jednego z „więźniów” psychicznie nie do udźwignięcia.

O stanie wojennym opowiadano wielokrotnie – także głosami świadków, najczęściej jednak byli to konspiratorzy, internowani, ofiary represji – ludzie, którzy pogrudniowej rzeczywistości przeciwstawiali się czynem i w sposób dramatyczny doświadczali jej skutków. Tu postanowiliśmy oddać głos świadkom drugiego planu – tym, którzy nie stawali w pierwszej linii oporu, a jednak wydarzenia 13 grudnia 1981 odmieniły także ich życie. To głos bezpośrednio „stamtąd” – nieprzefiltrowany przez dystans czasowy; zapis, który pozwala odtworzyć ówczesne emocje, a wypowiedzianym refleksjom daje walor autentyczności, nieskażonej wiedzą o późniejszym rozwoju sytuacji. Świadectwa te pokazują rzeczywistość, która wciąż może stanowić przestrogę: tak wygląda życie społeczeństwa pozbawionego praw.

Z całej norweskiej literatury faktu wybraliśmy najważniejsze i najciekawsze zapisy świadków historii tego kraju w XX wieku. Zabierają tu głos nobliści, politycy, społecznicy oraz zwykli ludzie – którzy znaleźli się w czasie i miejscu najważniejszym dla Norwegii i umieli o tym opowiedzieć. Jest to nie tylko zapis norweskiej historii, ale także opowieść o kulturze, tradycji i codzienności Norwegów.

Książka powstała, by pokazać polskim czytelnikom prawdziwy, barwny obraz Norwegii, jej historii i ludzi przez bezpośrednie zapisy – dzienniki, wspomnienia, listy. Teksty źródłowe opatrzono komentarzami.

Świadectwo imponujące – wiele tysięcy stron pokrytych gęstym maczkiem – powstawało codziennie przez 34 lata. A w nim utrwalona wspólna historia Polaków i Litwinów. Autor dzienników, Michał Römer (prawnik, publicysta, działacz społeczny i polityczny, wolnomularz) był postacią znakomitą. Wyprzedzał swój czas, umiał wyjątkowo celnie uchwycić istotę otaczającej go rzeczywistości. Dzięki niemu dziś można zrozumieć polsko-litewskie doświadczenie XX wieku.

6-tomowa edycja dzienników Michała Römera, obejmująca lata 1911–1945, przedstawia – obok spraw największej wagi – także codzienność epoki, sprawy społeczne i obyczajowe. Autor w tomie 5 omawia szczegółowo napięcia w stosunkach polsko-litewskich i ich źródła, opisuje życie Kowna (gdzie mieszka od 1920 roku), swoją działalność prawniczą i akademicką (jako rektora Uniwersytetu), a także z niespotykaną otwartością pisze o swoim życiu osobistym. Notuje także budzenie się nowych prądów w Europie – rodzenie się niemieckiego faszyzmu oraz apogeum sowieckiego komunizmu.

Świadectwo imponujące – wiele tysięcy stron pokrytych gęstym maczkiem – powstawało codziennie przez 34 lata. A w nim utrwalona wspólna historia Polaków i Litwinów. Autor dzienników, Michał Römer (prawnik, publicysta, działacz społeczny i polityczny, wolnomularz) był postacią znakomitą. Wyprzedzał swój czas, umiał wyjątkowo celnie uchwycić istotę otaczającej go rzeczywistości. Dzięki niemu dziś można zrozumieć polsko-litewskie doświadczenie XX wieku.

6-tomowa edycja dzienników Michała Römera, obejmująca lata 1911–1945, przedstawia – obok spraw największej wagi – także codzienność epoki, sprawy społeczne i obyczajowe. Autor w tomie 6 opisuje II wojnę światową z perspektywy Wilna: wejście Litwinów do miasta w 1940 roku, następnie okupację sowiecką, niemiecką i ponowne zajęcie Litwy przez Sowietów. Pokazuje też zniszczenie warstwy ziemiańskiej i utratę swojego dziedzictwa - ukochanych Bohdaniszek. Tom 6 zawiera także zdjęcia z archiwum rodzinnego.

Ja sam miałem zupełnie szczere sympatie sowieckie, dopóki Sowietów nie poznałem […]. Wszystko tam oparte na kłamstwie i obłudzie, wszystko jest inne w praktyce i inne w teorii, wszystko jest okrutne i dzikie, a w istocie nie ma żadnej rewolucji, nie ma żadnego aktywizmu mas, jeno jest dyktatura kliki, zorganizowanej i działającej metodami wyrafinowanymi, w stosunku do tłumu niewolników, których się pozbawia wszelkiego tchnienia i oblicza ludzkiego. - Michał Römer, 5 lipca, rok 1941, sobota

„Firma” to wciągająca opowieść o handlu w XIX-wiecznej Warszawie i początkach rodzinnego biznesu Jabłkowskich, ogromnym sukcesie w dwudziestoleciu międzywojennym, funkcjonowaniu w trudnych warunkach w trakcie II wojny, a następnie staraniach w powojennej odbudowie, którą wieńczy niestety grabież Firmy dokonana przez władze „ludowe”, a także okresie „niebytu” w Peerelu i zakończonych sukcesem wysiłkach o odzyskania majątku w III Rzeczpospolitej.

Wizyta u Braci Jabłkowskich ma to do siebie, że kupując na przykład tylko sukienkę, fartuszek lub jakiś nawet drobiazg, widzi się po drodze wszystko, co do życia codziennego i życia wytwornego potrzebne. […] Co krok jakaś niespodzianka, jakiś wdzięczny kształt leżaka, fotela, nawet rondla. […] Jeśli masz kłopot z wymyśleniem prezentu, wal do Braci Jabłkowskich.

„Kobieta w Świecie i w Domu” nr 11/1937

Co określiło historię DTBJ? Nie marsz od sukcesu do sukcesu, tylko mozolne podnoszenie się po potknięciach i porażkach. Nie kontentowanie się zdobytą pozycją, tylko budowanie nowych przyczółków. Nie wykorzystywanie ludzi na potrzeby firmy, tylko podporządkowanie reguł działania potrzebom i oczekiwaniom ludzi: klientów, pracowników, akcjonariuszy. Być może to właśnie czyni los firmy typowym dla warunków polskich i warszawskich? Może dzięki tej typowości wydaje się on warszawiakom bliższy i bar dziej swojski?

Jan Jabłkowski

Ciąg wypadków w marcu 1981, zwany kryzysem bydgoskim, to mieszczący się w dwóch tygodniach przełom polityczny i społeczny w Polsce, który rozpoczął się w Bydgoszczy incydentem, sprowokowanym przez władze komunistyczne, a zakończył rozstrzygnięciem ogólnopolskim – o zasadniczym znaczeniu dla przyszłości kraju.

Publikacja przedstawia zapis tamtych wydarzeń, opowiedziany wyłącznie głosami świadków (głównych bohaterów zdarzeń, solidarnościowych i partyjnych przywódców oraz zwykłych obywateli). Odwołanie się do ich pamięci ma szczególne znaczenie, bowiem prosty wykaz faktów nie tłumaczy istoty przełomu – ważne są i racje po obu stronach tamtego starcia, i – w nie mniejszym stopniu – towarzyszące im emocje.

Prof. dr hab. Antoni Dudek w Posłowiu:

„W historii każdej rewolucji znaleźć można wydarzenie będące punktem zwrotnym w jej przebiegu. Niekiedy, jak pucz Korniłowa w 1917 roku w Rosji, oddziela ono jedną fazę rewolucji od drugiej. Może też – na wzór przewrotu termidoriańskiego we Francji – zwiastować wejście ruchu rewolucyjnego w fazę schyłkową. Ale zdarza się i tak, że wydarzenie takie stanowi apogeum fazy buntu społecznego. Następuje po nim naturalne rozładowanie nastrojów, przekreślające możliwość ich ponownej mobilizacji na podobnym poziomie przez dłuższy czas. Taką właśnie rolę podczas solidarnościowej rewolucji z lat 1980–81 odegrał kryzys bydgoski.”

Wspomnienia z okresu dorastania w latach 50. XX wieku na katowickiej Koszutce. Autorka w barwny, niezwykle plastyczny i pełen humoru sposób opisuje życie z perspektywy podwórka przy ulicy Bolesława Czerwińskiego na dawnym osiedlu Marchlewskiego. W książce zostaje sportretowany konglomerat rodzin pochodzących z różnych warstw społecznych, środowisk i narodowości, który tworzy specyficzną podwórkową wspólnotę, wpisującą się w krajobraz starych familoków i nowo powstającej modernistycznej architektury Koszutki. Jest to opowieść o pogmatwanych powojennych losach ludzi tworzących unikatową tkankę dzielnicy – o ich zwyczajach, warunkach życia, w znacznym stopniu także o języku. Autorka odtwarza z dużą pieczołowitością mieszaninę językową, którą posługują się mieszkańcy koszutkowego mikrokosmosu – gdzie śląska gwara łączy się z naleciałościami ze stron rodzinnych przybyszów. Obraz tej małej ojczyzny dopełniają unikalne fotografie pochodzące z archiwów prywatnych.

„Autorka ożywia czasy swojej młodości, które zbiegły się z początkami Koszutki – perły katowickiego powojennego modernizmu, osiedla, które do dzisiaj zachwyca Spodkiem, Podkową czy placem Grunwaldzkim. Klachy z Koszutki to historia ludowa i czuła opowieść o codzienności śląskiej Peerelu, awansie społecznym i deklasacji oraz o spotkaniu Ślązaków i przyjezdnych, którzy w takich miejscach jak «Koszuta» galwanizowali się, tworząc Katowice, Stalinogród i potem raz jeszcze Katowice”.

Zbigniew Rokita, autor książki Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku

Publikacja opowiada o historii kształtowania się i działania Legionów od początku XX wieku (organizacje strzeleckie) po moment odzyskania niepodległości. Narracja, bogato zasilana jest fragmentami tekstów źródłowych – pamiętników, korespondencji, odezw, rozkazów. Akcent położony został na życiu legionistów, ich wrażeniach, rozterkach, emocjach i sądach. Dzięki wykorzystaniu osobistych zapisów źródłowych, całość nabiera charakteru barwnej opowieści osadzonej w rzetelnych ramach historycznych.

Jacek Kuroń spędził łącznie blisko 10 lat życia w więzieniu, areszcie czy ośrodku odosobnienia. Podstawową formą kontaktu były wtedy listy – pisane głównie do Gai. Jest to korespondencja pod wieloma względami wyjątkowa: przez lata pozostawała w rękach SB, dziś pomaga zrozumieć rzeczywistość przełomowych momentów w historii PRL-u. Obrazki więzienne Jacka przeplatają się w niej z opisem codzienności na wolności Gai. Możemy w nich odnaleźć głębokie przemyślenia czy echa lektur, możemy być świadkami narodzin wielu koncepcji, które przekształciły się później w wielkie idee zmieniające historię Polski.

Listy są świadectwem bardzo osobistym – tworzą obraz poruszającej więzi dwóch bliskich sobie osób, które mimo fizycznego rozdzielenia, budują przestrzeń miłości i porozumienia wykraczającą ponad ingerencję władzy.

Listy Gai i Jacka poruszają do głębi. Czytając je, widzimy parę kochających się, młodych ludzi, bezwzględnie rozdzielanych przez Los i Historię, którzy potrafili nawzajem się wspierać i utwierdzać w słuszności wybranej drogi. Piszą do siebie często i o wszystkim, piszą przejmująco i tkliwie, zabawnie i z rozczuleniem.

Chciałabym zobaczyć twarz cenzora czytającego tę korespondencję. Niemożliwe, żeby nie robiła na nim wrażenia.

Agnieszka Glińska, reżyserka